Przeczytaj pierwszą część artykułu. ->
Dzięki powięzi, mięśnie nie pracują w izolacji, ale stanowią część większej całości. Istnieją różne koncepcje łączące mięśnie. Mówi się o łańcuchach mięśniowych, taśmach, co podkreślić ma fakt, że niektóre części ciała są powiązane z innymi w sposób szczególny.
Dla nas, zajmujących się pracą z głosem i narządami mowy, ważne są te łańcuchy lub taśmy, które spajają elementy ciała z pracą kompleksu ustno-twarzowego, wypełnianiem zadań przez układ stomatognatyczny.
Początek
Jako pierwszy uwagę na istnienie połączeń mięśniowych zwrócił Herman Kabat, który dostrzegł, że mięśnie pracują w grupach, mózg zna jedynie wzorce ruchów. Nie opisał łańcuchów przebiegających w ciele, ale jego metoda stworzyła podstawy do dalszych odkryć i rozwoju modeli łańcuchów mięśniowych. Kabat opracował metodę PNF (proprioceptywne nerwowo-mięśniowe torowanie ruchu), w której słabe mięśnie są włączane w łańcuch mięśniowy. Silne mięśnie obecne w danym łańcuchu mięśniowym wykorzystuje się do usprawnienia funkcji mięśnia osłabionego. Wykorzystuje się bodźce wzrokowe, słuchowe i czuciowe, wzmocnienie, regulację napięcia, rozluźnienie mięśni i zwiększenie zakresu ruchu.
Rozwój koncepcji
Pojęcie łańcucha mięśniowo-powięziowego obejmującego całe ciało, aż do czaszki, zaistniało dzięki Godelieve Struyff-Denys. Wykorzystała połączenia mięśniowe Kabata i stworzyła system 10 łańcuchów pozostających w związku z kondycją psychiczną człowieka. Czynniki psychiczne wpływają na funkcjonowanie łańcuchów. Zaburzenia emocjonalne, urazy powodują, że jeden łańcuch zaczyna dominować nad drugim, czego skutkiem są zaburzenia postawy ciała.
Łańcuchy neuromięśniowe
Michel Clauzade – stworzył koncepcję, która wiąże kompleks ustno-twarzowy z dolnymi częściami ciała (z dłońmi i stopami) oraz pionową postawą ciała. Wyróżnił 5 najważniejszych łańcuchów neuromięśniowych (łańcuchy mięśniowe wiążą się z ośrodkowym i obwodowym układem nerwowym).
Łańcuchy neuromięśniowe (opis za A. Regner)
- łańcuchy przednio-tylne: łańcuch językowy, twarzowy, centralny
- szczękowe (przednio-boczne i tylno-boczne)
Łańcuch językowy
- początek: na wysokości szyszynki,
- wędruje przez zatokę czaszki, błonę bębenkową w kierunku żuchwy
- koniec: oba kciuki i duże palce u nóg
- związany jest z ssaniem i połykaniem
Łańcuch twarzowy
- początek: na granicy móżdżku i półkul mózgowych
- koniec: na małych palcach dłoni i małych palcach stóp
- związany jest z mimiką twarzy, ekspresją emocji
Łańcuch centralny (krtaniowo-kręgowy)
- początek: na wysokości kości klinowej,
- wędruje przez oponę twardą w kierunku kręgosłupa
- koniec: na palcach środkowych ręki i trzecich palcach stóp
- związany jest między innymi z trawieniem, oddychaniem i mową
Łańcuch szczękowy przednio-boczny
- spiralny, krzyżuje się na poziomie kręgu szyjnego (C7) i piersiowego (Th12)
- początek: okolica szyszynki
- koniec: na palcach serdecznych dłoni i na czwartych palach stóp
- związany jest z zamykaniem ust i tworzeniem dźwięków
Łańcuch szczękowy tylno-boczny
- początek: okolica szyszynki
- koniec: na palcach wskazujących i drugich palcach stóp
- związany jest z zamykaniem ust i koordynacją słuchu
Taśmy anatomiczne Meyersa
Najbardziej znana jest koncepcja taśm anatomicznych Thomasa W. Meyersa
Meyers wyróżnił następujące taśmy (zwaneh meridianami struktur powięziowo-mięśniowych), w których napięcia, przeciążenia, urazy i ruch są przekazywane przez struktury, które leżą wzdłuż taśm.
- Taśma Powierzchowna Tylna (TPT)
- Taśma Powierzchowna Przednia (TPP)
- Taśma Spiralna (TS)
- Taśma Głęboka Przednia (TGP)
- Taśmy Kończyny Górnej: Taśma Głęboka Przednia Kończyny Górnej, Taśma Powierzchowna Przednia Kończyny * Górnej, Taśma Powierzchowna Tylna Kończyny Górnej, Taśma Głęboka Tylna Kończyny Górnej
- Taśmy Funkcjonalne: Taśma Funkcjonalna Przednia, Taśma Funkcjonalna Tylna
Na kompleks ustno-twarzowy (za Anną Regener) wpływają następujące taśmy
- Taśma powierzchowana tylna (TPT)
- Taśma powierzchowan przednia (TPP)
- Taśma spiralna (TS)
- Taśma głęboka przednia (TGP)
Taśma Powierzchowna Tylna (TPT)
- główna taśma, odpowiada za utrzymanie postawy ciała i ruchy w płaszczyźnie strzałkowej, łączy i ochrania tylną powierzchnię ciała
- rozciąga się od podeszwowej części stopy do szczytu głowy, składa się z 2 części: od palców do kolan i od kolan od brwi
- przebieg: powięź podeszwowa i krótkie zginacze palców, ścięgno Achillesa, mięsień brzuchaty łydki, mięśnie kulszowo-goleniowe, powięź krzyżowo-lędźwiowa, mięsień prostownik grzbietu, czepiec ścięgnisty i rozcięgno naczaszne (od karku po brwi)
- utrzymuje ciało w pozycji pełnego wyprostu
- zapobiega przyjmowaniu pozycji zgięciowej
- odpowiada za wykonywanie ruchów wyprostu i przeprostu
Przebieg taśmy powierzchownej tylnej przez okolice potylicy, czepca ścięgnistego łączy ją z rejonem twarzy.
Zwiększone napięcie mięśniowo-powięziowe w tej okolicy skutkować będzie zmianami w ustawieniu kręgosłupa szyjnego, co wpływa na ustawienie głowy, doprzednie ustawienie żuchwy i łączyć się będzie z zaburzeniami połykania, gryzienia, żucia, domykania warg, pojawieniem się wad zgryzu, ustawieniem głowy w protrakcji (jej wysunięcie do przodu) prowadzącym do zaburzeń w obrębie stawu skroniowo-żuchwowego.
Taśma Powierzchowna Przednia (TPP)
- łączy przednią powierzchnię ciała od grzbietowej części stóp do bocznych części czaszki
- składa się z dwóch części: od palców do miednicy i od miednicy do głowy
- przebieg: krótkie i długie prostowniki palców, mięsień piszczelowy przedni, ścięgno rzepki, mięsień czworogłowy uda, mięsień prosty brzucha, powięź mostkowa, mięsień mostkowo-obojczykowo-sutkowy, powięź czaszki
- równoważy napięcia TPT, by utrzymać równowagę
- zabezpiecza narządy i struktury w przedniej części ciała, chroni narządy wewnętrzne jamy brzusznej
- ruchowo odpowiada za zginanie tułowia, stawów biodrowych, wyprost stawów kolanowych i zgięcie grzbietowe stóp
- odpowiada za czynności ruchowe na poziomie odcinka szyjnego kręgosłupa pod wpływem negatywnych emocji
Zaburzenia w tej taśmie prowadzą od ograniczenia zgięcia podeszwowego stóp, przeprostu kolan i przeprostu odcinka szyjnego, przodopochylenia miednicy, nieprawidłowości oddechowych oraz wysunięcia głowy do przodu. Możemy zaobserwować wystający brzuch, zapadniętą postawę ciała.
Powiązanie z układem ustno-twarzowym wynika z obecności w taśmie mięśnia mostkowo-obojczykowo-sutkowego, który nadmiernie napięty wpływa na ustawienie głowy (jej wysuwanie) połączone często z przodopochyleniem miednicy. Zmiana pozycji głowy wiąże się również z ustawieniem kości gnykowej (zaangażowanej także w proces emisji głosu, artykulację), z dysfunkcją mięśni nadgnykowych i podgnykowych, może zaburzać także oddech oraz połykanie. Może również przyczynić się do zaistnienia zaburzeń w obrębie stawu skroniowo-żuchwowego.
Taśma Spiralna (TS)
- oplata ciało jak podwójna helisa, łączy przez górną część kręgosłupa każdą stronę czaszki z przeciwną obręczą barkową, krzyżuje się wokół żeber na poziomie pępka i przechodzi do stawów biodrowych, dalej do uda i podudzia w kierunku stopy i tylno-boczną częścią kończyny w kierunku czaszki, gdzie kończy się blisko swojego początku
- przebieg: mięsień płatowaty głowy i szyi, mięśnie równoległoboczne, mięsień zębaty przedni, mięsień skośny brzucha zewnętrzny, kresa biała, mięsień skośny brzucha wewnętrzny, mięsień napinacz powięzi szerokiej, pasmo biodrowo-piszczelowe, mięsień piszczelowy przedni, mięsień strzałkowy długi, mięsień dwugłowy uda, powięź krzyżowo- lędźwiowa, mięsień prostownik grzbietu.
- utrzymuje równowagę ciała we wszystkich płaszczyznach, stabilizuje tułów
- kontroluje ruchy stawu kolanowego w czasie chodu
- bierze udział w ruchach spiralnych i rotacyjnych całego ciała
Zaburzenia manifestują się w formie supinacji stóp (nacisk na zewnętrzna krawędź stopy), pronacji stóp (nacisk na wewnętrzna krawędź stopy), ograniczeniu zgięcia grzbietowego stawu skokowego, skrętu stawu kolanowego (kolana koślawe, szpotawe), asymetrycznego ustawienia obręczy barkowej, rotacji miednicy, pochylenia, rotacji głowy.
Związek z kompleksem ustno-twarzowym wynika z asymetrycznego ustawienia głowy, co pociąga za sobą asymetrię w pracy stawów skroniowo-żuchwowych lub zaburzoną lateralizację języka. Inne skutki zaburzeń to trudności z gryzieniem, połykaniem pokarmu.
Taśma Głęboka Przednia (TGP)
- wegług Mayersa stanowi mieśniowo-powięziowy rdzeń ciała
- położona jest między taśmami bocznymi, taśmą powierzchowną tylną i przednią oraz otaczającymi ją taśmą spiralną i funkcjonalną
- rozpoczyna się w podeszwowej części stopy, kończy się w rejonie mózgoczaszki i twarzoczaszki (obejmuje także żuchwę)
- przebieg: mięśnie nadgnykowe, mięśnie podgnykowe, mięśnie poprzeczny klatki piersiowej, przepona, powięź przedkręgowa, mięśnie pochyłe, osierdzie, śródpiersie, opłucna ścienna, mięsień długi szyi i długi głowy, mięsień lędźwiowy, mięsień biodrowy, mięsień grzebieniowy, mięsień przywodziciel długi i krótki, przednia powięź krzyżowa, dźwigacz odbytu, mięsień przywodziciel wielki i mały, powięź mięśnia podkolanowego, torebka *stawowa stawu kolanowego, mięsień piszczelowy tylny, mięśnie długie zginacze palców.
- podpiera ciało, zapewnia stabilizację ciała, jest zaangażowana w wykonywanie każdego ruchu ciała
- stabilizuje kończyny dolne,
- stabilizuje klatkę piersiową, pozwala na ruchy jej rozszerzania i rozluźniania, odpowiada za ruchy oddechowe przepony
- łączy wzorzec oddechowy z rytmem chodu
- bierze udział w ruchach przywiedzenia stawu biodrowego i ruchach oddechowych przepony
- kontroluje odcinek szyjny kręgosłupa
Zaburzenia TPG powodują ogólne skrócenie w rejonie całego ciała, zamkniętą postawę ciała, pogłębienie protrakcji głowy (wysuwanie do przodu), przeciążenie miednicy, kręgosłupa (nieprawidłowe ustawienie odcinka lędźwiowego), zaburzenia oddechowe, powodują mechanizmy kompensacyjne w obrębie innych taśm.
W obrębie kompleksu ustno-twarzowego widzimy asymetryczne ustawienie głowy i asymetrię w stawach żuchwowo-skroniowych, zaburzenia lateralizacji języka. Występują problemy z artykulacją niektórych głosek, asymetria kości gnykowej, trudności połykania, dysfunkcje oddechowe. Brak stabilizacji ciała będzie wpływał też na mięśnie twarzy (żwacze).
Inne modele powiązań mięśnowych stworzyli także między innymi:
- Kurt Tittel – tzw. pętle mięśniowe opisujące współpracę grup mięśni prowadzącą do wykonywania skoordynowanych ruchów
- Leopold Busquet – łańcuchy mięśniowe kończyn i tułowia oraz powiązania układu mięśniowo-szkieletowego z trzewiami
- Paul Chauffour- przedstawił model 7 łańcuchów (łańcuchy biomechaniczne), dokładny przebieg powięzi, przyczepy mięśni, połączenia między kośćmi czaszki i szkieletu. Zwraca uwagę na połączenie czaszkowo-krzyżowe.
Wykorzystanie w terapii głosu i mowy
Łańcuchy mięśniowe pozwalają na przekazywanie informacji o nieprawidłowościach i jednocześnie stanowią narzędzie, poprzez które możemy usprawniać zaburzone funkcje związane np. z postawą czy wymową. W praktyce logopedycznej te koncepcje pozwalają nam na wykorzystanie globalnego ruchu, ruchu w ciele, by uzyskać efekt na twarzy, w obrębie aparatu mowy i żucia. I tak wspomniana praca ze stopą, z dużym palcem stopy, który jest częścią łańcucha mięśniowego pomaga w uzyskaniu prawidłowej pozycji spoczynkowej języka. Ćwiczenia obejmujące całe ciało, jego postawę, nawyki są częścią terapii nie tylko mowy, ale i głosu. Narządy mowy, aparat głosotwórczy poprzez mięśnie, powięź, łańcuchy czy taśmy ściśle wiążą się całym ciałem.
Istnienie powiązań daje możliwość oddziaływania na ciało także z poziomu oddalonych od siebie części, ale skutkuje również tym, że napięcie, które pojawi się w jednej części ciała, przenosi się do pozostałych struktur z nią związanych. Podobnie jak zmiany ustawienia niektórych struktur ciała wpływają na inne, w tym na funkcje związane z wytwarzaniem dźwięków, o czym między innymi opowiem Ci w kolejnych artykułach.
Bobak-Powroźnik K., Jaworek J., Zjawisko tensegracji w układzie ruchu, Sztuka Leczenia 2021, nr 1, ss. 37–42
Chaitow L., Huijing P. A., Schleip R, Findley T.W., Powięź. Badanie, profilaktyka i terapia dysfunkcji sieci powięziowej
Drobner Z.,Głęboki masaż mobilizacyjno-powięziowy kręgosłupa. Jak pozbyć się przewlekłego bólu dzięki innowacyjnej terapii mięśniowo-powięziowej
Fenstern D., Wzmocnij swoje powięzi
Gorzechowski K., Rehabilitacja stomatologiczna
Meyers T. W., Taśmy anatomiczne.Meridiany Mięśniowo-Powięziowe dla Terapeutów Manualnych i Specjaistów Leczenia Ruchem
Regner A., Wybrane techniki manualne wspomagające terapię ustno-twarzową
Richter P., Hebgen E., Punkty spustowe i łańcuchy mięśniowo-powięziowe w osteopatii i terapii manualnej
Romanowski M., Łańcuchy mięśniowo-powięziowe. Charakterystyka taśm anatomicznych
