To właśnie prawidłowa artykulacja warunkuje czystą i wyraźną wymowę, chociaż można prawidłowo wypowiadać poszczególne głoski, ale mieć złą dykcję. Ponieważ o poprawnej dykcji decydują również inne czynniki. Jednocześnie można nieprawidłowo artykułować głoski, ale mieć dobrą dykcję, gdy używa się różnorodnych środków wyrazu, stosuje się znaki przestankowe itp.
O poprawnej dykcji lub jej braku decydują między innymi:
- budowa i fizjologia oraz naturalne możliwości aparatu mowy (dla prawidłowej dykcji istotny jest przede wszystkim brak organicznych narządów mowy, wad zgryzu);
- stan zdrowia, właściwe funkcjonowanie układu mięśniowego, oddechowego;
- dobry słuch,
- dyspozycje psychofizyczne,
- postawa ciała i związany z nią prawidłowy sposób oddychania podczas mówienia,
- naśladowane wzorce, czynniki etniczne, klimatyczne; obserwacje sposobu mówienia otoczenia, w jakim się człowiek wychowuje i dorasta;
- sytuacja, w jakiej znajduje się mówiący – inaczej wymogi stawia mówiącemu sytuacja potoczna, inne wystąpienie publiczne czy recytacja;
- budowa fonetyczna tekstu, zdania, stopień trudności wymowy (proste zdania łatwiej wypowiedzieć czysto i wyraźnie niż łamańce językowe czy zdania, w których znajdują się grupy spółgłoskowe).
Na poprawności dykcji wpływają:
- elastyczność i sprawność motoryczna narządów artykulacyjnych (głownie języka, żuchwy i warg oraz podniebienia miękkiego);
- precyzyjna artykulacja, czyli dokładne ruchy i układy narządów mowy konieczne do wyartykułowania poszczególnych głosek;
- sprawna, precyzyjna wymowa szeregów głoskowych,
- swobodna wymowa trudnych grup spółgłoskowych, ciągów słownych;
- nośność głosu, jego słyszalność i melodyjność,
- właściwe posługiwanie się środkami ekspresji np. siłą głosu, wysokością głosu, barwą głosu;
- prawidłowe akcentowanie,
- poprawne frazowanie,
- stosowanie pauz,
- wymowa zgodna z ogólnokrajowymi normami wymowy (bez dialektu, regionalizmów).
Wyrazista dykcja to mówienie w sposób, który przyciąga i utrzymuje uwagę słuchacza. Zapewnia właściwe odebranie tego, co chcemy mu przekazać za pomocą słów. Taka wymowa jest pełna ekspresji i nie budzi wątpliwości co do przedstawianych treści, opinii, przekonań.Wyrazistość dykcji wiąże się również z osobowością i naszymi predyspozycjami psychicznymi.
Jej podstawą są takie cechy jak:
- słyszalność – nośność głosu, wypowiadanych słów, która wiąże się z technicznymi umiejętnościami operowania głosem i jego wytrzymałością
- wyraźność i czystość – czyli skutki staranności artykulacyjnej, precyzyjnych i celowych ruchów artykulacyjnych narządów mowy oraz przestrzegania zasad poprawnej wymowy;
- giętkość – sprawność i wyćwiczenie narządów mowy umożliwiające swobodne operowanie głosem i w zakresie tempa, siły, wysokości głosu;
- melodyjność – tj. malowanie głosem barw, poprawna intonacja i prowadzenie głosu, oddawanie za jego pomocą całej gamy uczuć, wrażeń i myśli.
