Mimo niewielkich rozmiarów nieprawidłowości w budowie wędzidełek warg przysparzają wielu problemów, czasem wymagają interwencji chirurgicznej. Potrafią bowiem utrudnić jedzenie oraz artykulację i odebrać swobodę wydobywanym dźwiękom. Często, ale nie zawsze, współistnieją z zaburzeniami budowy wędzidełka języka i/lub wędzidełek policzków.
Wędzidełka warg
W jamie ustnej znajdują się dwa wędzidełka wargowe: wędzidełko wagi górnej i wędzidełko wargi dolnej. Są widoczne, gdy uniesiemy wargę górną/obniżymy wargę dolną.
Wędzidełko wargowe to fałd błony śluzowej biegnący od wewnętrznej powierzchni wargi do dziąseł przy siekaczach przyśrodkowych. Wędzidełka wargowe mają różne kształty, najczęściej przypominające trójkąt. Zbudowane są z tkanki łącznej włóknistej, która zawiera również włókna kolagenowe i elastyczne.
Wędzidełka warg ogrywają ważną rolę w przebiegu czynności zachodzących w obszarze jamy ustnej. Ich rola polega na zapewnieniu swobodnych ruchów warg podczas żucia, połykania, mówienia i śpiewania dzięki utrzymaniu elastyczności warg i napięcia mięśniowego. Poza tym przeciwdziałają przemieszczaniu się zębów przednich, utrzymują ich położenie.
Wędzidełka warg mogą być zbyt krótkie, przerośnięte, przyczepiać się w nieprawidłowym miejscu.
Stają się przedmiotem zainteresowania, gdy u dzieci pojawią się problemy z ssaniem i karmieniem w pierwszych miesiącach i latach życia
„Może przyczyniać się do nieprawidłowego/nieszczelnego zassania piersi
z powodu nieumiejętności prawidłowego wywinięcia górnej wargi.
Z mojego doświadczenia wynika, że jeśli dziecko cierpi jedynie
z powodu krótkiego wędzidełka wargi górnej i zostanie ono podcięte,
to objawy ustępują.” R .Baxter
oraz w kontekście wystąpienia diastemy (potocznie przerwy między górnymi siekaczami) czy problemów artykulacyjnych.
Diastema to rozsunięcie zębów, występowanie szczeliny między zębami. Najczęściej dotyczy przyśrodkowych siekaczy górnych, rzadziej pojawia się w dolnej szczęce.
Ale warto wiedzieć, że nie każda diastema jest spowodowana nieprawidłowością w budowie wędzidełka, ponieważ na pewnym etapie rozwoju uzębienia przestrzenie między zębami są zjawiskiem fizjologicznym, np. w uzębieniu mlecznym czy w okresie wymiany zębów mlecznych na stałe.
Gdy wędzidełko wargowe przerasta i nieprawidłowo przyczepia się do dziąseł może doprowadzić do powstania tzw. diastemy prawdziwej. Jego włókna mogą wnikać do brodawki międzyzębowej, powodując szczelinę między korzeniami zębów siecznych przyśrodkowych (głównie górnych).
Mocne przerośnięcie wędzidełka górnego, jego wachlarzowaty kształt, niskie przyczepienie zaburzają pracę górnej wargi.
Z kolei przerośnięte wędzidełko wargi dolnej powoduje spłycenie przedsionka jamy ustnej – to przestrzeń między wargami a zębami, która jest istotna nie tylko dla czynności pokarmowych, ale także dla mowy i śpiewu, ponieważ wpływa na kształt traktu głosowego. Spłycenie przedsionka jamy ustnej powoduje również odsłanianie szyjek zębowych, utrudnia higienę dolnych zębów, sprzyja próchnicy i szybszemu wypadaniu zębów.
Nieprawidłowości w budowie wędzidełka warg zaburzają funkcje pokarmowe, fizjologiczne i artykulacyjne – mogą:
- ograniczać ruchomość warg i wpływać na ich funkcje
- utrudniać utrzymywanie prawidłowej pozycji spoczynkowej warg (warga górna często tworzy charakterystyczny „namiot”)
- wpływać na prawidłowy tor oddychania – brak uszczelnienia warg, ich domknięcia prowokuje oddychanie przez usta, nie przez nos
- zaburzać przebieg funkcji związanych z jedzeniem już od pierwszych dni życia (ssanie, gryzienie, żucie, połykanie), ponieważ ograniczenie ruchomości może utrudniać odpowiednie poruszanie się jedzenia w jamie ustnej, co prowadzi do trudności w żuciu i połykaniu. Mogą wystąpić także problemy rozdrabnianiem i mieszaniem pokarmu.
- prowadzić do wad zgryzu między innymi ze względu na rozmieszczenie zębów, tłoczenie języka
- przyczyniać się do powstania wad wymowy i trudności artykulacyjnych
- powodować recesję dziąseł spowodowana odciąganiem dziąsła od zębów (tzw. pull syndrome), odsłanianie szyjek zębów, pojawienie się kieszonek między wargą a zębami, zbieranie się resztek jedzenia, utrudniać higienę jamy ustnej w okolicy siekaczy, co sprzyja występowaniu próchnicy
- zwiększać ryzyko chorób przyzębia (zapalania dziąseł, paradontoza), wywoływać nadwrażliwość zębów, szybsze ich wypadanie
- spowodować trudności protetyczne u osób dorosłych np. w przypadku przerostu i nieprawidłowego przyczepu wędzidełka wargi górnej
- stanowić problem estetyczny, gdy wędzidełka są nieprawidłowo umieszczone, widoczne podczas uśmiechu i wpływają na wygląd warg
Kiedy warto poddać się zabiegowi podcięcia wędzidełka wargowego?
Wędzidełka wargowe mają przeróżne kształty i rozmiary, niektóre są grube, napięte lub szerokie i mogą sprawiać problemy. Ale wymagają interwencji chirurga tylko wtedy, gdy zaburzają przebieg funkcji w jamie ustnej. Wskazania mówią między innymi o sytuacjach, w których:
- występuje zwiększone napięcie wargi górnej
- pojawiają się trudności w utrzymaniu higieny dziąseł i zębów
- zaburzone są czynności związane z pobieraniem pokarmu, jego żuciem
- budowa wędzidełka utrudnia utrzymanie prawidłowej pozycji spoczynkowej warg
- występuje oddychanie torem ustnym
- pojawiają się stany zapalne brodawki międzyzębowej
- diastema prawdziwa między górnymi przyśrodkowymi siekaczami (powyżej 2 mm) utrzymuje się po pojawieniu się stałych siekaczy
- występuje płytki przedsionek jamy ustnej
Wędzidełka wargowe a mowa i śpiew
Nieprawidłowa budowa wędzidełek wargowych może wpływać na głos i wymowę poprzez ograniczenie ruchomości i kontrolę warg.
Typowym przykładem są problemy z artykulacją głosek wargowych p, b, m – tych, które wymagających domknięcia obu warg, ale mogą wystąpić również inne trudności artykulacyjne wynikające z indywidualnych różnic i warunków anatomicznych oraz strategii adaptacyjnych.
Pojawić się może brak swobody artykulacyjnej podczas mówienia i śpiewania. Możemy doświadczyć większego wysiłku związanego z tworzeniem dźwięków mowy, osłabiona może być precyzja artykulacyjna.
Wystąpić mogą zniekształcenie dźwięków, zaburzenia rezonansu głosowego ze względu na napięcie warg i ograniczenie ruchomości. Wargi są bowiem istotnym elementem formującym kształt traktu głosowego w mowie i śpiewie. Niewyraźne dźwięki, problemy z brzmieniem głosu i jego jakością mogą być powiązane także z niesprawnością warg wynikającą z zaburzeń wędzidełka wargowego.
Diastema może być przyczyną dodatkowych świstów, szmerów słyszalnych podczas mówienia i śpiewania, poza tym prowokować język do wsuwania się między zęby, wchodzenia w szparę, co również wpływa na przebieg artykulacji i może prowadzić do jej zaburzeń.
Baxter R., Język na uwięzi
Grabiszewska J., Tułodziecka S., Wędzidełka warg i języka – anatomia, podział, metody plastyki u pacjentów w wieku rozwojowym
Łasiński W., Anatomia głowy dla stomatologów
Rucińska-Grygiel B., Badanie wewnątrzustne, w: Karłowska I. (red.), Zarys współczesnej ortodoncji, PZWL
Siebert B., Kamińska B., Wybrane zagadnienia z anatomii i fizjologii układu stomatognatycznego. Układ stomatognatyczny a artykulacja., w: Biomedyczne podstawy logopedii
Wacińska-DrabińskaM., ZadurskaM., ZwierzchowskaH., Wędzidełka wargi górnej – w aspekcie ortodoncji, periodontologii, protetyki i estetyki, www.czytelniamedyczna.pl
Wędrychowska-Szulc B., Rozwój i wzrost twarzy w: Karłowska I. (red.), Zarys współczesnej ortodoncji, PZWL
