Czy wiesz, co teraz robi Twoja żuchwa? Może jest cofnięta lub wysunięta? Może właśnie podpierasz brodę lub zaciskasz zęby? Warto to wiedzieć. Jeśli czujesz napięcia/ból w okolicy karku, szyi, powracają bóle głowy nieznanego pochodzenia, masz problemy z zębami, czujesz dyskomfort w krtani, a do tego Twój głos się męczy – przyjrzyj się swoim nawykom, w tym położeniu żuchwy, która jest bohaterką tego artykułu.
Żuchwa – co warto o niej wiedzieć?
Żuchwa to dolna szczęka. Jest częścią układu stomatognatycznego, elementem stawów skroniowo-żuchwowych.
W przeciwieństwie do górnej szczęki, wykonuje szereg ruchów, dzięki którym możliwa jest także artykulacja w mowie i śpiewie.
Jest też ważnym ogniwem łańcuchów mięśniowych w naszym ciele, dlatego jej prawidłowa praca i pozycja spoczynkowa wpływają nie tylko na struktury znajdujące się w najbliższej okolicy, ale także te znacznie od niej oddalone.
Czym jest spoczynkowa pozycja żuchwy?
Dotyczy ona ułożenia dolnej szczęki w sytuacji, gdy nie mówimy, nie śpiewamy, nie jemy, nie połykamy płynów czy śliny.
Jest to nasza indywidualna cecha i najczęściej przyjmowana pozycja żuchwy. Przyjmujemy ją odruchowo, czyli bez udziału naszej świadomości.
Stanowi pozycję wyjściową dla innych ułożeń i ruchów żuchwy, wszelkie ruchy zaczynamy i kończymy pozycją spoczynkową.
Położenie spoczynkowe żuchwy może jednak zmieniać się w ciągu naszego życia, w zależności od szeregu czynników, o których przeczytasz poniżej.
Jak wygląda prawidłowa pozycja spoczynkowa żuchwy?
Pozycja spoczynkowa żuchwy to:
-
statyczne ułożenie żuchwy, z lekkim przesunięciem w dół i do przodu
-
swobodny kontakt górnej i dolnej wargi, bez napięcia mięśni
-
oddalenie od siebie łuków zębowych, co zapewnia zaistnienie tzw. szpary spoczynkowej (prawidłowa odległość między powierzchniami żującymi zębów górnych i dolnych wynosząca przeciętnie od 2 do 4 mm, odciąża elementy układu stomatognatycznego zmienia się wskutek działania między innymi napięć mięśniowych,)
-
stan fizjologicznej równowagi mięśni przywodzących i odwodzących, wysuwających i cofających żuchwę (przy udziale nerwu trójdzielnego)
-
możliwość oddychania przez nos
Takie ułożenie żuchwy jest możliwe dzięki wspomnianej kontroli neuronów ruchowych nerwu trójdzielnego zapewniającej równowagę mięśniową oraz dzięki podciśnieniu w przestrzeni Dondersa (obszar jamy ustnej pomiędzy grzbietem języka a kopułą podniebienia po zamknięciu warg).
Czy żuchwa zawsze pozostaje w tej pozycji?
Przez większość czasu jest to fizjologiczne, zdrowe ułożenie żuchwy, które zmienia się w sytuacji spożywania płynów i pokarmów (wówczas zęby górnego i dolnego łuku kontaktują się ze sobą)
„Jedyną czynnością, w której obserwuje się spore zwarcie łuków zębowych jest żucie, podczas którego znaczne siły działają na miażdżony pokarm”. D. Pluta-Wojciechowska
oraz podczas przełykania śliny.
„Według niektórych doniesień pełny kontakt okluzyjny zębów górnych i dolnych (w okluzji centralnej u osób zdrowych) występuje łącznie w ciągu doby przez ok. 8–10 minut (w momencie połykania śliny).” S. Majewski
Na jej ułożenie wpływają także takie czynniki jak:
-
ruchy głowy – przechylając głowę ku przodowi żuchwa zbliża się do szczęki, odginając głowę ku tyłowi zauważamy, że żuchwa oddala się od szczęki.
-
napięcie emocjonalne, stres, pośpiech
-
zmęczenie fizyczne
-
sen, sposób ułożenia głowy, niedobory snu
-
stany patologiczne, dysfunkcje mięśni żucia, zaburzenia funkcjonowania stawów skroniowo-żuchwowych
-
parafunkcje narządu żucia (nawyki ruchowe narządu żucia np. obgryzanie paznokci, gryzienie ołówków, zaciskanie zębów, bruksizm)
-
urazy żuchwy
-
nieprawidłowa pozycja spoczynkowa języka
-
osłabienie mięśni układu stomatognatycznego
-
starzenie się organizmu (w podeszłym wieku szpara spoczynkowa żuchwy powiększa się)
-
zaburzenia ułożenia miednicy skutkujące zmianami ustawienia kręgosłupa, kompensacjami mięśni i asymetrycznym ułożeniem żuchwy
-
nerwowość
-
nieumiejętność radzenia sobie z napięciem
-
powstrzymywanie emocji
-
wewnętrzny zakaz wyrażania własnego zdania.
Na pozycję spoczynkową żuchwy nie mają wpływu zęby, ich przemieszczenia i nieprawidłowości, ponieważ cechą tej pozycji jest brak kontaktu zębów i jest ona przyjmowana odruchowo.
Dlaczego pozycja spoczynkowa żuchwy jest ważna?
Ponieważ tak jak w przypadku języka, to co dzieje się z żuchwą przez większość dnia i nocy, wpływa na funkcje układu stomatognatycznego – w tym także na mówienie i śpiewanie.
Trudno w jednej chwili wyłączyć nawyki wykonywane w ciągu całego dnia, gdy zaczynamy mówić i śpiewać. Wymagałoby to ogromnego wysiłku intelektualnego i fizycznego, ponieważ pozycję żuchwy przyjmujemy odruchowo.
Pozycja spoczynkowa żuchwy jest powiązana z pozycją spoczynkową języka i fizjologicznym oddychaniem przez nos oraz prawidłowym przebiegiem połykania. Wpływa na to, w jakim stanie jest i jak wypełnia swoje funkcje aparat głosowy, który jest częścią większego układu – układu stomatognatycznego (US).
Szpara spoczynkowa (odległość między górnymi i dolnymi zębami) stanowi odciążenie dla elementów US – mięśni, więzadeł i kości. Stan napięcia mięśni i zacisku doprowadza do przeciążenia mięśni i zaburzeń funkcjonowania układu ruchu narządu żucia.
Położenie żuchwy, ze względu na jej mięśniowe powiązanie z językiem i krtanią, wpływa na kondycję narządu głosowego i jakość wydobywanych dźwięków. Mówienie i śpiewanie przez zaciskające się szczęki to napięcie w okolicach krtani skutkujące często przeciążeniem głosu oraz niewyraźną, cedzoną przez zęby artykulacją.
Pozycja żuchwy, w której mamy stan równowagi mięśniowej wpływa na stan rozluźnienia całego ciała. Pomaga w stworzeniu optymalnych warunków do pracy układu głosowego, umożliwia prawidłowy przebieg procesów oddechowych i fonacyjnych oraz rezonacyjno-artykulacyjnych.
Ruchy żuchwy mają wpływ na kształtowanie głosu w trakcie głosowym. Jej prawidłowa ułożenie w spoczynku jest bazą do ruchów podczas mówienia i śpiewania, w tym także do wzmacniania różnych częstotliwości dźwięku – wzmacniania głosu i artykułowania.
Zaciśnięta przez większość czasu żuchwa nie pozwala nam dobrze oddychać podczas emitowania głosu (swobodne opuszczenie żuchwy to swobodny napływ powietrza, bez jego wciągania i negatywnych konsekwencji dla fałdów głosowych).
Nieprawidłowości w ułożeniu żuchwy przyczyniają się do powstawania wag zgryzu i wad wymowy, które wpływają na efekt dźwiękowy i wizerunek głosowy.
Co możesz zrobić, by zadbać o dobrą pozycję żuchwy?
Sprawdzaj w ciągu dnia położenie spoczynkowe żuchwy.
Pamiętaj o oddychaniu przez nos oraz o prawidłowej pozycji języka (pozycja kobry), gdy nie emitujesz dźwięków.
Przed wystąpieniem, próbą, lekcją, koncertem – rozluźniaj całe ciało, by pozbyć się niepotrzebnych napięć. Zadbaj o luz w okolicy ramion, szyi, barków oraz przywróć ciału możliwość swobodnego opuszczania żuchwy.
Dbaj o aktywność fizyczną, pozbywaj się stresu i napięć. Nie doprowadzaj do stanu, w którym kumulują się w ciele i sygnalizują to bólem, przeciążeniem mięśni.
Zadbaj o nawodnienie organizmu i odpowiednią ilość snu.
Skonsultuj się z logopedą lub fizjoterapeutą, gdy zauważysz zaburzenia w prawidłowej pozycji spoczynkowej żuchwy oraz dysfunkcje w stawach skroniowo-żuchwowych. Zaniepokoić powinny Cię trudności z odwiedzeniem żuchwy, napięcia mięśni żucia, starte szkliwo zębów, zgrzytanie zębami w nocy, trzaski, klikania w stawach skroniowo-żuchwowych, asymetryczne ułożenie/ruchy żuchwy.
Gorzechowski K., Rehabilitacja stomatologiczna
Majewski S., Współczesna protetyka stomatologiczna
Pluta-Wojciechowska D., Dyslalia obwodowa