Pozycja spoczynkowa żuchwy

O ile spoczynkowa pozycja języka staje się powoli gwiazdą nie tylko w logopedycznym i ortodontycznym świecie (przywoływana jest coraz częściej w kontekście estetycznym, jako element poprawiający wygląd twarzy), to spoczynkowe ułożenie żuchwy nadal pozostaje w cieniu. Choć za sprawą problemów związanych z funkcjonowaniem stawów skroniowo-żuchwowych i na nią coraz częściej pada światło.

Czy wiesz, co teraz robi Twoja żuchwa? Może jest cofnięta lub wysunięta? Może właśnie podpierasz brodę lub zaciskasz zęby? Warto to wiedzieć. Jeśli czujesz napięcia/ból w okolicy karku, szyi, powracają bóle głowy nieznanego pochodzenia, masz problemy z zębami, czujesz dyskomfort w krtani, a do tego Twój głos się męczy – przyjrzyj się swoim nawykom, w tym położeniu żuchwy, która jest bohaterką tego artykułu.

Żuchwa – co warto o niej wiedzieć?

Żuchwa to dolna szczęka. Jest częścią układu stomatognatycznego, elementem stawów skroniowo-żuchwowych.

W przeciwieństwie do górnej szczęki, wykonuje szereg ruchów, dzięki którym możliwa jest także artykulacja w mowie i śpiewie.

Jest też ważnym ogniwem łańcuchów mięśniowych w naszym ciele, dlatego jej prawidłowa praca i pozycja spoczynkowa wpływają nie tylko na struktury znajdujące się w najbliższej okolicy, ale także te znacznie od niej oddalone.

Czym jest spoczynkowa pozycja żuchwy?

Dotyczy ona ułożenia dolnej szczęki w sytuacji, gdy nie mówimy, nie śpiewamy, nie jemy, nie połykamy płynów czy śliny.

Jest to nasza indywidualna cecha i najczęściej przyjmowana pozycja żuchwy. Przyjmujemy ją odruchowo, czyli bez udziału naszej świadomości.

Stanowi pozycję wyjściową dla innych ułożeń i ruchów żuchwy, wszelkie ruchy zaczynamy i kończymy pozycją spoczynkową.

Położenie spoczynkowe żuchwy może jednak zmieniać się w ciągu naszego życia, w zależności od szeregu czynników, o których przeczytasz poniżej.

Jak wygląda prawidłowa pozycja spoczynkowa żuchwy?

Pozycja spoczynkowa żuchwy to:

  • statyczne ułożenie żuchwy, z lekkim przesunięciem w dół i do przodu

  • swobodny kontakt górnej i dolnej wargi, bez napięcia mięśni

  • oddalenie od siebie łuków zębowych, co zapewnia zaistnienie tzw. szpary spoczynkowej (prawidłowa odległość między powierzchniami żującymi zębów górnych i dolnych wynosząca przeciętnie od 2 do 4 mm, odciąża elementy układu stomatognatycznego zmienia się wskutek działania między innymi napięć mięśniowych,)

  • stan fizjologicznej równowagi mięśni przywodzących i odwodzących, wysuwających i cofających żuchwę (przy udziale nerwu trójdzielnego)

  • możliwość oddychania przez nos

Takie ułożenie żuchwy jest możliwe dzięki wspomnianej kontroli neuronów ruchowych nerwu trójdzielnego zapewniającej równowagę mięśniową oraz dzięki podciśnieniu w przestrzeni Dondersa (obszar jamy ustnej pomiędzy grzbietem języka a kopułą podniebienia po zamknięciu warg).

Czy żuchwa zawsze pozostaje w tej pozycji?

Przez większość czasu jest to fizjologiczne, zdrowe ułożenie żuchwy, które zmienia się w sytuacji spożywania płynów i pokarmów (wówczas zęby górnego i dolnego łuku kontaktują się ze sobą)

„Jedyną czynnością, w której obserwuje się spore zwarcie łuków zębowych jest żucie, podczas którego znaczne siły działają na miażdżony pokarm”. D. Pluta-Wojciechowska

oraz podczas przełykania śliny.

„Według niektórych doniesień pełny kontakt okluzyjny zębów górnych i dolnych (w okluzji centralnej u osób zdrowych) występuje łącznie w ciągu doby przez ok. 8–10 minut (w momencie połykania śliny).” S. Majewski

Na jej ułożenie wpływają także takie czynniki jak:

  • ruchy głowy – przechylając głowę ku przodowi żuchwa zbliża się do szczęki, odginając głowę ku tyłowi zauważamy, że żuchwa oddala się od szczęki.

  • napięcie emocjonalne, stres, pośpiech

  • zmęczenie fizyczne

  • sen, sposób ułożenia głowy, niedobory snu

  • stany patologiczne, dysfunkcje mięśni żucia, zaburzenia funkcjonowania stawów skroniowo-żuchwowych

  • parafunkcje narządu żucia (nawyki ruchowe narządu żucia np. obgryzanie paznokci, gryzienie ołówków, zaciskanie zębów, bruksizm)

  • urazy żuchwy

  • nieprawidłowa pozycja spoczynkowa języka

  • osłabienie mięśni układu stomatognatycznego

  • starzenie się organizmu (w podeszłym wieku szpara spoczynkowa żuchwy powiększa się)

  • zaburzenia ułożenia miednicy skutkujące zmianami ustawienia kręgosłupa, kompensacjami mięśni i asymetrycznym ułożeniem żuchwy

  • nerwowość

  • nieumiejętność radzenia sobie z napięciem

  • powstrzymywanie emocji

  • wewnętrzny zakaz wyrażania własnego zdania.

Na pozycję spoczynkową żuchwy nie mają wpływu zęby, ich przemieszczenia i nieprawidłowości, ponieważ cechą tej pozycji jest brak kontaktu zębów i jest ona przyjmowana odruchowo.

Dlaczego pozycja spoczynkowa żuchwy jest ważna?

Ponieważ tak jak w przypadku języka, to co dzieje się z żuchwą przez większość dnia i nocy, wpływa na funkcje układu stomatognatycznego – w tym także na mówienie i śpiewanie.

Trudno w jednej chwili wyłączyć nawyki wykonywane w ciągu całego dnia, gdy zaczynamy mówić i śpiewać. Wymagałoby to ogromnego wysiłku intelektualnego i fizycznego, ponieważ pozycję żuchwy przyjmujemy odruchowo.

Pozycja spoczynkowa żuchwy jest powiązana z pozycją spoczynkową języka i fizjologicznym oddychaniem przez nos oraz prawidłowym przebiegiem połykania. Wpływa na to, w jakim stanie jest i jak wypełnia swoje funkcje aparat głosowy, który jest częścią większego układu – układu stomatognatycznego (US).

Szpara spoczynkowa (odległość między górnymi i dolnymi zębami) stanowi odciążenie dla elementów US – mięśni, więzadeł i kości. Stan napięcia mięśni i zacisku doprowadza do przeciążenia mięśni i zaburzeń funkcjonowania układu ruchu narządu żucia.

Położenie żuchwy, ze względu na jej mięśniowe powiązanie z językiem i krtanią, wpływa na kondycję narządu głosowego i jakość wydobywanych dźwięków. Mówienie i śpiewanie przez zaciskające się szczęki to napięcie w okolicach krtani skutkujące często przeciążeniem głosu oraz niewyraźną, cedzoną przez zęby artykulacją.

Pozycja żuchwy, w której mamy stan równowagi mięśniowej wpływa na stan rozluźnienia całego ciała. Pomaga w stworzeniu optymalnych warunków do pracy układu głosowego, umożliwia prawidłowy przebieg procesów oddechowych i fonacyjnych oraz rezonacyjno-artykulacyjnych.

Ruchy żuchwy mają wpływ na kształtowanie głosu w trakcie głosowym. Jej prawidłowa ułożenie w spoczynku jest bazą do ruchów podczas mówienia i śpiewania, w tym także do wzmacniania różnych częstotliwości dźwięku – wzmacniania głosu i artykułowania.

Zaciśnięta przez większość czasu żuchwa nie pozwala nam dobrze oddychać podczas emitowania głosu (swobodne opuszczenie żuchwy to swobodny napływ powietrza, bez jego wciągania i negatywnych konsekwencji dla fałdów głosowych).

Nieprawidłowości w ułożeniu żuchwy przyczyniają się do powstawania wag zgryzu i wad wymowy, które wpływają na efekt dźwiękowy i wizerunek głosowy.

Co możesz zrobić, by zadbać o dobrą pozycję żuchwy?

Sprawdzaj w ciągu dnia położenie spoczynkowe żuchwy.

Pamiętaj o oddychaniu przez nos oraz o prawidłowej pozycji języka (pozycja kobry), gdy nie emitujesz dźwięków.

Przed wystąpieniem, próbą, lekcją, koncertem – rozluźniaj całe ciało, by pozbyć się niepotrzebnych napięć. Zadbaj o luz w okolicy ramion, szyi, barków oraz przywróć ciału możliwość swobodnego opuszczania żuchwy.

Dbaj o aktywność fizyczną, pozbywaj się stresu i napięć. Nie doprowadzaj do stanu, w którym kumulują się w ciele i sygnalizują to bólem, przeciążeniem mięśni.

Zadbaj o nawodnienie organizmu i odpowiednią ilość snu.

Skonsultuj się z logopedą lub fizjoterapeutą, gdy zauważysz zaburzenia w prawidłowej pozycji spoczynkowej żuchwy oraz dysfunkcje w stawach skroniowo-żuchwowych. Zaniepokoić powinny Cię trudności z odwiedzeniem żuchwy, napięcia mięśni żucia, starte szkliwo zębów, zgrzytanie zębami w nocy, trzaski, klikania w stawach skroniowo-żuchwowych, asymetryczne ułożenie/ruchy żuchwy.


Gorzechowski K., Rehabilitacja stomatologiczna

Majewski S., Współczesna protetyka stomatologiczna

Pluta-Wojciechowska D., Dyslalia obwodowa

Zapraszam do współpracy

Jeśli pracujesz głosem – możesz to robić bez wysiłku i zmęczenia, bez odczuwania „bólu mówienia”. Nauczę Cię, jak prawidłowo emitować głos, by był zawsze zdrowy, silny i piękny. Jeśli śpiewasz – podczas zajęć przekonasz się, że Twój głos płynie swobodnie, a każdy, nawet trudny tekst w j. polskim przestanie być przeszkodą.
A może po prostu chcesz polubić i lepiej poznać swój głos albo przestać bać się publicznych wystąpień – w tym również Ci pomogę.

Szkolenia i zajęcia indywidualne