Wędzidełko języka wpływa (nie tylko) na mowę, śpiew i głos

Fałd błony śluzowej, którą dostrzeżesz unosząc język przy opuszczonej żuchwie to jedna z najważniejszych struktur nie tylko w aparacie żucia i mowy, ale w całym organizmie mówcy, wokalisty i każdego człowieka. Nieprawidłowa budowa wędzidełka języka wpływa negatywnie nie tylko na artykulację, przyczynia się do powstawania wad wymowy, ale również upośledza funkcjonowanie krtani i obniża komfort emitowania dźwięków.

Wędzidełko języka – co to takiego?

Wędzidełko języka to fałd błony śluzowej na dolnej powierzchni języka, który łączy spód języka z dnem jamy ustnej. Przebiega na powierzchni mięśnia bródkowo-językowego.

Zbudowane jest z tkanek miękkich, elastycznych. Dzięki temu, odpowiednio do swojej budowy, może się skracać lub wydłużać, by język mógł wykonywać ruchy we wszystkich kierunkach w jamie ustnej, na zewnątrz jamy ustnej oraz utrzymywać prawidłową pozycję spoczynkową języka.

Budowa wędzidełka języka

Choć u różnych osób wyglądają podobnie, wędzidełka języka różnią się budową. Ich struktura jest również bardziej skomplikowana niż dotychczas sądzono. Tworzy je nie tylko błona śluzowa, ale również powięź dna jamy ustnej, a nawet włókna jednego z mięśni języka.

Bywają wędzidełka cienkie, delikatne, wręcz przezroczyste, zbudowane z błony śluzowej. Są także grubsze, lepiej widoczne, o białej barwie oraz bardzo grube, mięsiste, dobrze widoczne.

Prawidłowa budowa wędzidełka języka umożliwia językowi doskonałe wypełnianie swoich funkcji (funkcje: oddechową, transportującą pokarm podczas żucia i połykania, oczyszczającą jamę ustną po jedzeniu, artykulacyjną, wokalną, wspomagającą prawidłową postawę ciała pozbawioną nadmiernych napięć).

Wędzidełko języka się nie rozciąga

Kiedyś sądzono i tak uczono logopedów, że ten niewielki fałd pod językiem jest w stanie rozciągnąć się, wydłużyć pod wpływem masaży i ćwiczeń, dlatego podcinanie wędzidełka nie jest konieczne. Uważano również, że zbyt krótkie wędzidełko nie wpływa na powstawanie zaburzeń wymowy.

Dziś wiemy więcej o budowie wędzidełka języka.  Zbudowane jest ono z kolagenu typu 1 (typ odpowiadający za wytrzymałość na rozciąganie, jak więzadła, ścięgna) oraz elastyny – białka także odpornego na rozciąganie, dlatego ćwiczenia i masaże nie są jedynym rozwiązaniem w przypadku skrócenia wędzidełka języka.

Niektóre wędzidełka w swojej strukturze zawierają włókna mięśnia bródkowo- językowego (jeden z mięśni zewnętrznych języka, który odpowiada za obniżenie języka, przyciąganie go do dna jamy ustnej, jego włókna wnikają w tkanki języka), co dodatkowo negatywnie wpływa na ruchomość języka.

Nieprawidłowa budowa wędzidełka języka – skrócenie wędzidełka języka

Długość, grubość, kształt fałdu, położenie przyczepów wędzidełka języka, jego elastyczność są różne u różnych osób. Najpoważniejszym problemem dotyczącym budowy wędzidełka języka jest jego skrócenie, które pociąga za sobą ogrom problemów nie tylko w jamie ustnej, ale także w innych częściach ciała człowieka.

 „Oznacza to, że istnieje napięta struna tkanki pod językiem, która może uniemożliwia jego prawidłowe funkcjonowanie”.
R.Baxter

Skrócenie wędzidełka języka może również różnie wyglądać. Oceniać możemy je jako nieznaczne, średnie, znaczne (lub pomiędzy tymi kategoriami) i u każdej osoby może ono inaczej wpływać na przebieg funkcji w jamie ustnej oraz pracę języka podczas wymowy czy śpiewu (wpływają na to również inne czynniki). Czasem skrócenia nie widać wyraźnie, zwłaszcza jeśli dotyczy tylnych włókien wędzidełka.

Zadaniem wędzidełka jest z jednej strony umożliwienie wykonywania ruchów języka, ale też ograniczenie zakresów ruchu. Skrócenie wędzidełka powoduje, że język nie może się swobodnie poruszać, pojawiają się napięcia i trudności w wykonywaniu ruchów niezbędnych do prawidłowej artykulacji i emisji głosu.

źródło: www.smilewonders.com
źródło: www.smilewonders.com

Skrócenie wędzidełka określa się także terminem ankyloglosja, który oznacza sztywność, bezruch języka, znaczne skrócenie wędzidełka języka, gdy jest ono niemal przyrośnięte do dna jamy ustnej i niemal całkowicie ogranicza ruchy języka. Powstaje, gdy w okresie prenatalnym nie dochodzi do oddzielenia się języka od dna jamy ustnej. Jak stwierdza B. Ostapiuk nie uniemożliwia ona opanowania mowy, ale utrudnia prawidłową artykulację, opóźnia kształtowanie się jej w okresie rozwoju mowy.

Brak charakterystycznego „serduszka” na czubku języka (który uznaje się za symptom skrócenia wędzidełka języka) nie oznacza, że wędzidełko nie jest skrócone. Podobnie jak możliwość wzniesienia języka do góry czy wysunięcia go z jamy ustnej. Dlaczego? Patrzymy nie tylko na możliwość ruchu, ale też jego jakość, wystąpienie mechanizmów kompensacyjnych oraz na przebieg wszystkich funkcji zależnych od ruchów języka. Dlatego gdy masz wątpliwości – skonsultuj się z logopedę, terapeutą miofunkcjonalnym.

Ze skutkami skrócenia wędzidełka trzeba mierzyć się w dalszym życiu, jeśli nie podejmie się logopedyczno-chirurgicznej interwencji.

Skutki nieprawidłowej budowy wędzidełka, jego skrócenia

Ponieważ język jest częścią łańcuchów mięśniowych, taśm anatomicznych w naszym ciele, skrócenie wędzidełka wpływa nie tylko na sam język, ale również na inne części, mięśnie w ciele, z którymi jest związany. Napięcia wywołane przez skrócenie wędzidełka będą wpływały na funkcjonowanie nawet oddalonych od języka obszarów ciała (np. na miednicę czy stopy).

W przypadku języka, który należy do Taśmy Głębokiej Przedniej, która rozpoczyna się w podeszwowej części stopy, a kończy na obszarze mózgoczaszki i twarzoczaszki.

Widzimy, że skutki nieprawidłowej budowy wędzidełka języka sięgać mogą dosłownie od stóp do głowy.

Skrócenie wędzidełka języka powoduje:

  • nieprawidłową motorykę języka, upośledzenie ruchów języka, ograniczenie ruchów języka
  • zaburzenie przebiegu czynności prymarnych:
  • oddychania (sprzyja oddychaniu przez usta)
  • ssania (od pierwszych dni życia skrócenie wędzidełka języka zaburza podciśnienie wewnątrz jamy ustnej i utrudnia lub uniemożliwia prawidłowe ssanie)
  • gryzienia i żucia (język bierze udział w transportowaniu pokarmu na powierzchnie żujące zębów oraz mieszaniu go ze śliną, przesuwaniu pokarmu w kierunku przewodu pokarmowego)
  • połykania (ograniczenie ruchu kości gnykowej, mogą występować także krztuszenie się, unikanie niektórych pokarmów)
  • trudności w uzyskaniu i utrzymywaniu prawidłowej pozycji spoczynkowej języka
  • ślinienie się, ze względu na niską pozycję języka i utrudniony odpływ śliny
  • zmiany w budowie twarzy, jamy ustnej
  • zaburzenia napięcia mięśni, równowagi mięśniowej w obszarze kompleksu ustno-twarzowego, między innymi napięcia mięśni i nad- i podgnykowych, zwiększenie napięcia mięśni żwaczy
  • zaburzenia w obszarze mowy, wymowy, brzmienia głosu i śpiewu (więcej o tym w dalszej części artykułu)
  • zaistnienie mechanizmów kompensacyjnych, wspierających język np. ruchy żuchwy podczas ruchu języka, ograniczenie odwiedzenia żuchwy, asymetryczna pracę żuchwy, warg
  • nieprawidłowości w budowie szczęk, wąskie podniebienie, stłoczenia zębów
  • zaburzenia stawu skroniowo-żuchwowego
  • nieprawidłową postawę ciała, zaburzenia balansu, „skurczoną”, zamkniętą postawę ciała, pogłębienie protrakcji głowy (jej wysuniecia), trudności w utrzymaniu prawidłowej pozycji miednicy, złe ustawienie stóp
  • problemy stomatologiczne – recesja dziąseł, trudności z oczyszczaniem jamy ustnej z resztek po posiłku prowadzące do zalegania pokarmu, próchnicy, chorób przyzębia
  • wady zgryzu będące skutkiem dysfunkcji oddychania, nieprawidłowego połykania, trudności w uzyskaniu prawidłowej pozycji spoczynkowej języka
  • zaburzenia snu, częste wybudzanie się, zgrzytanie zębami, upośledzenie drożności dróg oddechowych (ryzyko obturacyjnego bezdechu sennego ze względu na brak prawidłowej pozycji spoczynkowej języka), chrapanie ze względu na przemieszczenie nagłośni i krtani
  • częste infekcje zatok, uszu, powiększone migdałki
  • zaburzenia trawienia ze względu na trudności z żuciem, refluks
  • dolegliwości w szyjnych odcinku kręgosłupa, napięcie i ból szyi, bóle ramion, głowy, migreny– skrócone wędzidełko ciągnie kość gnykową w górę i oddziałuje na tkanki, powięź szyi, zaburzone napięcie może przyczyniać się do dolegliwości bólowych w tych obszarach
  • zespół bólu twarzy i jamy ustnej
  • zwiększony poziom stresu ze względu na istniejące napięcie
  • trudności natury psychologicznej – unikanie kontaktów, rozmów, zabierania głosu, wycofywanie się ze względu na trudności w wymowie, brak pewności siebie, nieśmiałość, uczucie lęku wynikające z podniesienia poziomu stresu spowodowanego istniejącym napięciem mięśni

 „Życie ze skróconym wędzidełkiem przypomina chodzenie z gumową opaską założoną na nogi. Jest wykonalne, jednak wymaga wiele trudu.”
R. Baxter

Wpływ skrócenia wędzidełka języka na (wy)mowę, głos i śpiew

Brak odpowiedniej ruchomości języka powoduje, że nie przyjmuje on pozycji, jakich wymaga artykulacja poszczególnych głosek w mowie i śpiewie. Od jego ułożenia w jamie ustnej zależy również to, jak brzmi głos, jakie częstotliwości tworzące głos zostaną wzmocnione, a jakie osłabione. Niedostateczna praca języka i napięcie mięśni, jakie towarzyszy skróceniu wędzidełka języka odbija się również na wymowie i brzmieniu głosu.

Skrócenie wędzidełka języka powoduje wiele zaburzeń w zakresie artykulacji, mowy i śpiewu. Są to:

  • napięcie mięśniowe towarzyszące emisji głosu, artykulacji głosek, wrażenie ciężaru, wysiłku, trudności podczas mówienia/śpiewania
  • zwiększony wysiłek języka podczas artykulacji wpływa na pracę warg, żuchwy, podniebienia, stawu skroniowego, kości gnykowej – mogą wystąpić dodatkowe napięcia mięśni w tych obszarach oraz z okolicy szyi i klatki piersiowej, przeciążenia, asymetria w stawach skroniowo-żuchwowych
  • trudność w oddzieleniu ruchów żuchwy i języka (wpływa to na jakość artykulacji, rezonans, wyrazistość mowy, powoduje dodatkowy wysiłek mięśniowy)
  • brak koordynacji mięśniowej podczas artykulacji
  • zaburzenia artykulacyjne i wady wymowy (ze względu na zaburzenia oddychania, ssania, gryzienia, żucia, połykania oraz trudności z uniesieniem języka, ograniczeniem jego ruchomości); najczęściej trudności dotyczą głosek r, l, sz, ż, cz, dż, s, z, c, dz, ś, ź, ć, dź, t, d, n.
  • wymowa niedbała, niedokładna, osłabienie głosu ze względu na nieprawidłową pracę języka podczas artykulacji głosek, stosowanie ruchów zastępczych, mechanizmów kompensacyjnych (np. żuchwy, warg)
  • ograniczenie ruchomości języka wpływa negatywnie na rezonans w jamie ustnej, tworzone dźwięki w mowie i w śpiewie (pozycja języka decyduje o przepływie powietrza, rezonansie, kształtowaniu barwy dźwięku), dodatkowo mogą być zaburzone przez nieprawidłową budowę podniebienia również wynikającą ze skrócenia wędzidełka języka
  • utrudniona praca mięśni krtaniowych, co prowadzić może do wystąpienia zaburzeń płynności mowy, ubezdźwięczniania głosek
  • nadmierne napięcie mięśni nadgnykowych, zaburzenia koordynacji pracy mięśni nadgnykowych i podgnykowych, co sprzyja napięciom w okolicy krtani, negatywnie wpływa na jakość głosu, komfort mówienia, swobodę śpiewania
  • zwiększenie ryzyka wystąpienia MTD (Muscle Tension Dysphonia) – ograniczenie ruchomości języka związane jest z podwyższonym napięciem mięśni, co sprzyjać może szybszemu męczeniu się głosu, mięśni krtani i powodować MTD; częściej wystąpić mogą również choroby i niedyspozycje krtani

Korekta skróconego wędzidełka języka

Wędzidełko języka się nie rozciągnie, nawet po wielu miesiącach ćwiczeń i masaży. Jeśli zachodzi potrzeba ingerencji w tkanki wędzidełka języka, wykonuje się następujące zabiegi

  • frenotomia = przecięcie wędzidełka języka, najczęściej u małych dzieci
  • frenektomia – wycięcie wędzidełka języka,
  • frenuloplastyka – wycięcie i plastyka wędzidełka języka

O tym, jakiego rodzaju zabieg zostanie wykonany decyduje lekarz (chirurg szczękowy, stomatolog, laryngolog) biorąc pod uwagę wiek, budowę języka i jego wędzidełka oraz wywiad logopedyczny. Lekarz również decyduje jakiego narzędzia użyje (nożyczki chirurgiczne, skalpel czy laser).

Zdarza się, że jeden zabieg nie wystarczy do uzyskania pełnej ruchomości języka. Do każdego zabiegu należy tkanki przygotować poprzez odpowiednie ćwiczenia oraz kontynuować je po jego wykonaniu pod okiem logopedy, by nie doszło do ponownego ograniczenia ruchomości języka.

Warto jednak wiedzieć, że nie każde skrócone wędzidełko wymaga podcięcia lub plastyki. Decydujące znaczenie ma sprawność języka, jego ruchomość, jakość wykonywanych ruchów oraz przebieg funkcji w jamie ustnej.

Zabiegi na wędzidełku uzupełniają terapię logopedyczną, nie zastąpią jej, umożliwiają osiągnięcie celów terapeutycznych.

Osoby, które poddały się interwencji chirurgicznej donoszą o poprawie jakości śpiewu, większej swobodzie, mniejszym napięciu podczas mówienia, zmniejszeniu się dolegliwości w obszarze szyi, ramion, obserwują również znaczną poprawę oddychania.

Dobrze jest zastanowić się (i sprawdzić ze specjalistą), czy trudności występujące w mowie, zaburzenia artykulacji, niedyspozycje głosu, ból podczas emitowania dźwięków nie są skutkiem skróconego wędzidełka języka. Ono naprawdę ma ogromny wpływ nie tylko na jakość głosu i mowy, ale na jakość naszego życia.


Baxter R., Język na uwięzi

Łuszczuk M., Język w przestrzeni oralnej

Pluta-Wojciechowska D., Dyslalia obwodowa. Diagnoza i terapia logopedyczna wybranych form zaburzeń.

Pluta-Wojciechowska D., Sambor B., O różnych typach skróconych wędzidełek języka, ich ocenie i interpretacji wyników badań w logopedii

Ostapiuk B., Ankyloglosja jako przyczyna artykulacyjnych trudności, w:Biomedyczne podstawy logopedii (red. S. Milewski)

Ostapiuk B O potrzebie badania wędzidełka języka u osób z wadą wymowy

Ośko M., Stymulacja obszaru jamy ustnej przed i po zabiegu frenulotomii. Przewodnik dla specjalistów pacjentów anklyloglosyjnych

Summersgill I., Nguyen G., Grey C., Norouz-Knutsen L., Merkel-Walsh R., Katzenmeir Ch., Benjamin Rafii B.,  Zaghi S., Muscle tension dysphonia in singers and professional speakers with ankyloglossia: Impact of treatment with lingual frenuloplasty and orofacial myofunctional therapy.

Syta A., Ziobrowska K., Wpływ ankyloglosji na funkcje prymarne

zdjęcie główne pochodzi ze strony www.teeth.org.au

Zapraszam do współpracy

Jeśli pracujesz głosem – możesz to robić bez wysiłku i zmęczenia, bez odczuwania „bólu mówienia”. Nauczę Cię, jak prawidłowo emitować głos, by był zawsze zdrowy, silny i piękny. Jeśli śpiewasz – podczas zajęć przekonasz się, że Twój głos płynie swobodnie, a każdy, nawet trudny tekst w j. polskim przestanie być przeszkodą.
A może po prostu chcesz polubić i lepiej poznać swój głos albo przestać bać się publicznych wystąpień – w tym również Ci pomogę.

Szkolenia i zajęcia indywidualne